Ekonomia turke ka qenë në teh të briskut në vitet e fundit, por rizgjedhja e mundshme e Erdoganit më 28 maj paralajmëron një krizë të re, e cila do ta sjellë atë një hap më pranë pragut, citon media greke, ‘Protothema.gr’.
“Sulltani” zbaton me obsesion të njëjtën politikë joortodokse, edhe pse ajo të çon në një krizë të përhershme. Nga viti 2021, kur inflacioni goditi ndërkombëtarisht, presidenti turk po ul normat e interesit, në vend që t’i rrisë ato, siç ndodh në të gjitha vendet e botës.
Gjatë dy viteve të fundit, Banka Qendrore e Turqisë, nën urdhrat e Rexhep Tajip Erdogan, ka ulur normat e interesit nga 19% në 8.5%, një lëvizje e barabartë me hedhjen e karburantit në zjarrin e inflacionit, i cili verën e kaluar arriti në 84% dhe tani lëviz rreth 45%.
Rezultati i kësaj politike ekonomike në dukje kundërproduktive është se kapitali po largohet nga vendi, paundi po shembet (ka humbur 80% të vlerës në pesë vitet e fundit dhe 60% në dy vitet e fundit), ndërsa borxhi po rritet dhe aftësia për të shlyer është zvogëluar. Të gjithë ekonomistët bien dakord se kjo është një fatkeqësi, por Erdogan e sheh atë si një triumf, pasi është pikërisht kjo politikë që e lejoi atë të fitonte zgjedhjet në raundin e parë dhe të ishte favorit për të dytin.
Pyetja kryesore tani është se çfarë do të ndodhë pas zgjedhjeve, pasi “mrekullia” që i solli fitoren Erdoganit nuk mund të mbahet pafundësisht, pasi ngërçet shumëfishohen dhe shumica e analistëve të huaj dhe të pavarur parashikojnë një krizë të re valutore me pasoja të paparashikueshme, por edhe rrezik falimentimi dhe kriza makroekonomike në rritje.
Është tregues se një ditë pas raundit të parë të zgjedhjeve, i cili përgënjeshtroi sondazhet e opinionit dhe parashikimet për një fitore të opozitës së drejtuar nga Kemal Kilicdaroglu, lira mori një rënie të re, ndërsa kostoja e sigurimit ndaj rrezikut të mospagimit të obligacioneve turke u rrit në 6,56 %.
Pjesa më e madhe e firmave të huaja të investimeve dhe agjencive të vlerësimit parashikojnë një përkeqësim të shpejtë të situatës pas rizgjedhjes -në afërsi- të Erdoganit.
Zgjedhjet ishin sigurisht objektivi kryesor i politikës ekonomike që Erdogan ka aplikuar me kokëfortësi vitet e fundit, pasi me norma të ulëta interesi dhe para të lira të huazuara ai arriti të ruajë rritjen ekonomike, punësimin dhe funksionimin e tregut, ndërsa në Në të njëjtën kohë, me subvencionet dhe rritjen e pagave, shtresat e varfëra dhe të mesme u forcuan, të cilët panë se vlera e të ardhurave të tyre u gërryej nga inflacioni i lartë.
Indeksi zyrtar i çmimeve mund të jetë 45%, por matjet nga institutet e pavarura në një shportë mallrash të konsumit treguan se mbiçmimi i çmimeve arriti deri në 105%.
Në të njëjtën kohë, Banka Qendrore e Turqisë bëri ndërhyrje të vazhdueshme duke shpenzuar rreth 177 miliardë dollarë për të mbështetur monedhën kombëtare, si pasojë e të cilave rezervat valutore të vendit janë varfëruar. Gjithashtu, u vendosën kufizime indirekte në eksportin e valutës, diçka si kontrolle informale të kapitalit, por edhe angazhime për arkëtimet e eksportuesve në valutë, për të shmangur një kolaps të plotë të monedhës.
Më tej, depozitave në lira u është dhënë garanci për humbjet që do të kenë nga zhvlerësimi, për të kufizuar ikjen e kapitalit dhe kërkesën për dollarë nga qytetarët turq.
Çelësi që e ka lejuar Erdoganin të ruajë këtë ekuilibër të paqëndrueshëm deri më tani janë aleancat politike të Turqisë dhe ai siguron shkëmbime valutore me vendet mike, kryesisht islamike, por jo vetëm: Katarin, Emiratet e Bashkuara Arabe, Arabinë Saudite, Kinën dhe Korenë e Jugut.
Për më tepër, loja e dyfishtë që Erdogan po luan me Rusinë dhe Perëndimin pas luftës në Ukrainë, duket se ka prodhuar përfitime ekonomike, të cilat janë të padukshme, por reale. Në vitin 2022, 22 miliardë dollarë u shfaqën në llogaritë e bankës qendrore në llogarinë misterioze “Gabimet dhe lëshimet”, e cila zakonisht përfshin korrigjime kontabël, por për shkak të sasisë së parave dhe kohës, besohet se janë para nga burime ruse.
Përshtatshmëria zgjedhore është një nga arsyet kryesore të zgjedhjeve të Erdoganit, kundër rekomandimeve të analistëve të huaj dhe ekonomistëve sistematikë turq. Nëse do të ishte zbatuar ortodoksia ekonomike, normat e interesit duhet të kishin arritur rreth 30%, ekonomia do të kishte hyrë në një recesion të thellë dhe ka shumë gjasa që vendi fqinj të ishte një hap përpara se t’i drejtohej FMN-së.
Për Erdoganin, sigurisht, një gjë e tillë do të ishte e pamendueshme, jo vetëm sepse në rrethana të tilla ai do të kishte humbur betejën zgjedhore, por sepse ishte ai që mori kryeministër në vitin 2003 me Turqinë që kishte hyrë në një program të FMN-së që nga viti 2001. krizën dhe rrëzimin e asaj kohe. Ishte Erdogan ai që e nxori vendin nga ajo krizë dhe nënshkroi mrekullinë ekonomike të dekadës në vijim, me ritme rritjeje mesatarisht 8.7% dhe një fluks të vazhdueshëm investimesh nga jashtë, si në investime produktive, ashtu edhe në “letër”, si p.sh. aksione dhe obligacione.
E gjithë kjo sigurisht i përket së shkuarës pasi tani përqindja e obligacioneve turke të zotëruara nga të huajt ka rënë në 1% (nga 25% në 2013), ndërkohë që investitorët e huaj kanë tërhequr mbi 7 miliardë dollarë nga bursa.
Erdogan deri më tani ka qenë i bindur se nuk do të ndryshojë qëndrim dhe nuk do të rrisë normat e interesit për të ndaluar inflacionin dhe për të frenuar lirën në kolaps, por pyetja është se çfarë do të bëjë ai pas zgjedhjeve, pasi modeli që e ngriti këtu është e dyshimtë nëse mund të ruhet për një kohë të gjatë. Përkundrazi, nevojat reale të ekonomisë janë më të mëdha dhe ka si presion për të rindërtuar zonat e prekura nga tërmeti shkatërrues, ashtu edhe premtimet përkatëse që janë bërë. Kostoja është mbi 50 miliardë dollarë dhe ato para thjesht nuk ekzistojnë.
Megjithatë, pas zgjedhjeve ekonomike të Erdoganit nuk qëndrojnë vetëm përshtatshmëritë parazgjedhore, por edhe strategjia më e gjerë gjeopolitike e promovuar sistematikisht nga presidenti turk, me synimin për ta bërë Turqinë një superfuqi rajonale, e cila do të flasë në kushte të barabarta me Kinën dhe Rusinë dhe do të prekin një hapësirë më të gjerë jetike nga Siria në Uzbekistan, zona nga të cilat SHBA po tërhiqet gradualisht.
Nga mesi i dekadës së mëparshme, Erdogan ishte një aleat i vendosur dhe i përkushtuar i Perëndimit, dhe kapitali perëndimor rrodhi në vend me shumicë, duke nxitur ritme të konsiderueshme rritjeje dhe mrekullinë ekonomike me të cilën ai kishte lidhur karrierën e tij politike.
Por që nga mesi i dekadës së fundit, kur ajo kërkoi të emancipohej nga SHBA dhe filloi të anonte drejt Rusisë dhe Kinës në përpjekje për të luajtur një rol më të madh ndërkombëtar, dhe veçanërisht pas grushtit të dështuar të 2016-ës, fondet ndërkombëtare janë bërë shumë. më të kujdesshëm. Flukset hyrëse të kapitalit u ulën dhe veçanërisht që nga viti 2018, kur presidenti turk vendosi të blinte raketat ruse S-400, xhami u plas dhe kriza në bilancin e jashtëm është një fenomen i përhershëm.
